demografía

A desertización poboacional é un feito na maioría do territorio español, a chamada “España vaciada”. Non analizo o conxunto das provincias afectadas, pois levaríanos a pensar que iso afecta aos outros. Céntrome na diocese de Lugo que abrangue parte de tres provincias e que son 50 concellos (Non incluímos algunhas parroquias pertencentes aos concellos de Arzúa, Guitiriz e Vila de Cruces). Examino datos de 1940 e 2022.

A diocese lucense tiña 414.861 habitantes en 1940 e baixa a 258.192 no 2022, un descenso de 156.669 persoas! Pero o concello de Lugo medrou en 54.406 nese período.

A desertización do territorio diocesano vese agravada excluíndo os concellos de Lugo, Lalín, Melide, Monforte e Sarria, ao baixar de 306.922 a 102.047, un descenso de 204.875 habitantes! É dicir, a poboación dos restantes 45 concellos non é un terzo da de 1940. En varios concellos hai aproximadamente o 20 % da poboación de 1940: por debaixo en Carballedo, Cervantes, Folgoso do Caurel, Navia de Suarna, Negueira de Muñiz e Samos; apenas por enriba en Baleira, O Incio, As Nogais, Pedrafita do Cebreiro, Pobra do Brollón, Ribeira de Piquín e Sober. O que supón baixar de 80.031 a 15.612 habitantes!

Non se prevé un futuro optimista cos datos de 2022, pois dos 258.192 diocesanos son menores de 30 anos 56.380 (pouco máis do 20 %) pero os maiores de 65 son 76.530. Os demógrafos alármanse cando os maiores de 65 anos superan aos menores de 15, e aquí superan amplamente aos menores de 30! É máis, os menores de 10 anos na diocese son 16.702 e os maiores de 85 son 18.416, dos que son nenas 8.153 e anciás 11.683.

Agora examino os 45 concellos que baixaron a 102.047 habitantes no ano 2022. Neles son menores de 30 anos 17.263 (un escaso 17 %) e maiores de 65 máis do dobre, 37.835. Pero hai que ter en conta que moitos dos empadroados entre 18 e 30 anos viven fóra por estudos ou comezo da vida profesional. Ademais os maiores de 85 anos son 9.946, máis do dobre dos menores de 10 que son 4.804, que no sexo feminino as 6.091 anciás case triplican ás 2.353 nenas!

Todo apunta a que a fuxida de mozos da España desertizada continuará, polo que en 20 anos se perderá cerca da metade da súa poboación. E que resposta se dá desde a política? Vexamos dous feitos de xullo do pasado 2022:

– Os días 12-14 no debate do Estado da Nación Pedro Sánchez anuncia  subvencionar as viaxes dos trens de cercanías de Madrid e Barcelona.

– O día 18 achégase a Casas de Miravete (Cáceres) e culpa dos incendios ao cambio climático.

Para o presidente, onde hai votantes abondo hai medidas de política económica, pero se hai poucos e empobrecidos só queda culpar á “malvada natureza” que fai medrar a vexetación na primavera que logo seca ou reseca e arde, ou mesmo culpar aos campesiños do cambio climático por ignorantes e mala fe. Pero, non terán que ver os incendios coas medidas anunciadas nese debate?

Debo constatar que as campañas antinatalistas iniciadas no pasado tiveron tanto éxito que van deixar a moitos lugares sen antinatalistas. Mesmo hai, ao menos, dous libros, El Planeta Vacío e Suicidio demográfico en occidente e medio mundo sobre o tema.

Os datos anteriores tamén manifestan que hai pequenos sen irmáns aos que seus pais, avós e bisavós intentan “mercar” o seu cariño, xa que son o centro de atención de todos. Por iso, cando se xunten nunha clase con outros 20, sentiranse postergados, desprezados, abandonados, ninguneados, marxinados, maltratados… Con todo isto, a quen lle pode sorprender que aumenten os seus problemas psíquicos e de convivencia?

Do mesmo xeito afecta á vida da Igrexa e exprésase entre outras cousas no pouco clero, pero cando me din iso acostumo preguntar: “para que quere curas unha sociedade que non cre na vida segundo os datos sociolóxicos?”. Esta falta de cregos, non será un claro sinal anunciador do suicidio desta sociedade? É preciso espertar!. Estamos nun tempo no que hai que cultivar o “resto de Israel” que cre e aposta pola vida e o futuro.

Antón Negro

Delegado Episcopal de Cáritas

Houbo unha época na que se falaba moito dos fillos desexados, dos fillos queridos e isto soaba moi ben. Parecía imposible que houbese persoas que non estivesen de acordo con esa postura.

O título non está improvisado, senón que pretende ser coherente co que se escribe a continuación. Esa propaganda do fillo querido supuxo en min unha crise cando vin a definición do fillo querido, tanto polo medio no que aparecía coma pola definición en si mesma.

O medio no que aparecía escrita era a “Revista Española de Investigacións Sociolóxicas” (nº 39, ano 1987, páx. 202) que naquel intre dirixía unha tal Rosa Conde, que tamén dirixía o “Centro de Investigacións Sociolóxicas”. O nomeamento para a dirección desas dúas institucións era e segue sendo cousa do Goberno do momento, o que quere dicir que era basicamente parte integrante do Goberno e, por tanto, do partido do Goberno. Máis tarde foi ascendida a Ministra da Presidencia e Portavoz do Goberno, cando andaba nos xulgados o tema dos GAL.

A definición dada do fillo querido é a seguinte: “SE O CUSTE DE PREVIR O NACEMENTO DUN NENO É MAIOR CÓ DO NENO, ESTE PODE SER DEFINIDO COMO DESEXADO”. Relina varias veces para entendela ben, de forma que me quedou gravada na memoria e tiven claro que é unha definición para enmarcar e repensar polas consecuencias que se poden derivar dela.

Para entender ben esta definición convén ter en conta as dúas tendencias que están sempre presentes no corazón dos humanos: a tendencia ó amor e a tendencia ó egoísmo. A definición está no ámbito da tendencia ó egoísmo, por iso a un humanista serio remóvelle a conciencia esta definición por estar feita en clave de egoísmo e comenencia.

En consecuencia, entre a aspiración ética a un ideal de vida ó que estamos chamadas as persoas ou a praxe dun materialismo existencial, esa definición móvese nun ámbito materialista pechado, no dos custes, é dicir, o capital, o diñeiro e o beneficio. O camiño cara ós grandes ideais humanos de vida redúcese ás comenencias materialistas, ou á unha praxe de vida só dentro dos límites do materialismo economicista.

Se se lese máis o Evanxeo veríase que aquí sería iluminadora a parábola do trigo e o xoio: o ben e o mal, o amor-solidariedade e o egoísmo están mesturados na vida humana e con eles temos que convivir… pero coidando especialmente do trigo para fortalecelo e non arrincalo (Mt. 13, 24-30). Tamén resultaría esclarecedora esta outra pasaxe: “Pois o que queira poñer a salvo a súa vida, perderaa; pero quen perda a súa vida pola miña causa, ese poñeraa a salvo. Pois, de que lle serve ó home gañar o mundo enteiro, se el se perde ou arruína?” (Lc. 9, 24-25).

Falar do fillo desexado, como se facía na definición, deixa no inconsciente que os fillos son en xeral indesexados, un problema, unha privación de liberdade. Así mo manifestaba un pai de familia novo, ó que lle dicían os amigos que se vivía moito mellor sen ter fillos… Eu aclareille: “Estanche dicindo que, se non se animan a sacrificarse por un fillo seu, é moito máis probable que non se sacrifiquen por un veciño ou colega, e loxicamente tampouco por ti”.

No comezo dos noventa díxome un amigo que unha asistente social, que traballaba nun Centro de Planificación Familiar, lle informara que o maior número de esterilizacións que fixeran nos últimos anos era a parellas (matrimonios) sen fillos e descendía nesta orde con un, dous e tres fillos, pero con catro ou máis non fixeran ningunha esterilización. É entendible que sexa así, aínda que non sexa moi razoable.

No libro de Alejandro Macarrón, “Suicidio Demográfico en Occidente y Medio Mundo”, di que entre o 25 e 30 % das persoas nacidas a partir de 1970 non terán fillos e engade que entre o 40 e o 50 % non terán netos, é dicir, non serán avós. Isto leva consigo que ao final da súa vida as súas relacións afectivo-familiares serán moi pobres, moi escasas.

Esta propaganda antinatalista pon o foco contra a Igrexa Católica buscando facer que se acolla acriticamente. O obxectivo é provocar para que arremetan con sectarismo contra a Igrexa e así asuman esa propaganda. Por iso cando poñen na diana á Igrexa Católica como unha institución perversa, escurantista, malvada… é importante tomar distancia, analizar e buscar honestamente a verdade para protagonizar a propia vida, ou, se un se atreve, facer o que facía o gran escritor inglés Chesterton: defender á Igrexa Católica para que se anime a conversación e documentarse para facelo con argumentos serios.

Antón Negro

Delegado Episcopal de Cáritas

Segue sendo común escoitar nos medios de comunicación social (xornais, radios, teles…) e a profesores, políticos, líderes sociais… que camiñamos cara a unha superpoboación mundial que o planeta non pode soportar. Dito doutro xeito, que a superpoboación no seu constante incremento é unha idea de consenso social a día de hoxe. Pero é isto verdade?

Nos comezos de 2018 un alumno meu expuña o libro de Klaus Schwab, A Cuarta Revolución Industrial (2016), e de pasada recollía do texto esta idea literal: “A poboación en idade de traballar caerá ao mesmo tempo que aumente a porcentaxe de anciáns dependentes”. Para el e os seus compañeiros pasou como un tema irrelevante. Díxenlles: “non vos decatades de que esta afirmación vai en contra de todo o que oídes por aí normalmente?” Ademais debedes ter en conta que este señor non está mal informado, pois leva moitos anos organizando o Foro de Davos (fundouno en 1970), onde reúne no inverno a unha “banda” numerosa de xefes de estado e de goberno, ministros, responsables de grandes multinacionais e bancos, intelectuais, etc.

No foro de Davos reúnense ao redor de 2000 personaxes e a inscrición por participar xa custaba sobre 20.000 $ no cambio de século, segundo escribían en El País Jean Daniel (11-II-1997) e José Vidal-Beneyto, (31-I-2000). Destacamos este parágrafo de J. Daniel: “…Pero non só se fan negocios. Doutro xeito Raymond Barre non sería un dos elementos clave do club e o único francés de certa altura -Jean-Claude Trichet e Laurent Fabius (para o primeiro supuxo a súa ordenación e para o segundo a súa iniciación) non son membros fundadores-. E aínda que non se fan só negocios, polo menos discútese da filosofía dos negocios e mesmo do destino, ao que se concibe modelado pola economía…”

A existencia do mito da superpoboación fai que por exemplo se publique esa gráfica do xornal emblemático da multinacional española de comunicación, PRISA (Ver gráfica). Algunha vez ensineina e preguntei: Que vos chama a atención desta gráfica? E responden: “Que está ben”. Hai que dicirlles: “Pero non vedes que é totalmente falsa? Para que se manteña a poboación necesítanse, polo menos, 2,1 fillos por muller, segundo afirman os demógrafos. Aquí con só dous fillos por familia (nin sequera por muller) pon que se duplica a cada paso xeracional Unha gran mentira!!!”

Se o lector quere ver persoalmente como está arraigado este mito no seu ambiente, pode preguntar aos seus coñecidos: Cuantos fillos de media por muller hai na República Islámica de Irán? E en Chile, Vietnam, Ucraína, Rusia, Brasil, Sudáfrica, India, Arabia Saudita, Corea do Sur, Turquía, Bangladesh…?.

Para que non teñan que buscar estes datos doulles os do ano 2018: Irán 1,75, Chile 1,6, Vietnam 1,96, Ucraína 1,3, Rusia 1,6, Brasil 1,7, Sudáfrica 2,28, India 2,2 (funcionarios e demógrafos sosteñen sotto voce que está por baixo de 2,1), Arabia Saudita 2,3, Corea do Sur 1,0, Turquía 2,01, Bangladesh 2,0. Os países que non baixaron de 2 avanzan nesa dirección. Incluso o veciño do Sur, Marrocos, está xa en 2,38. En España temos 1,3 e na UE 1,54.

Se se quere profundar un pouco máis pode acudirse ao libro de Alejandro Macarrón Suicidio demográfico en Occidente e medio mundo?, ou ao de Darrell Bricker e John Ibbitson O Planeta baleiro do que transcribo estas citas: “O gran acontecemento característico do século XXI -un dos grandes episodios definitorios da humanidade- producirase no espazo de tres décadas, máis ou menos, cando a poboación global comece a diminuír. E en canto empece, xa non vai ter fin. Non nos enfrontamos ao desafío dunha bomba demográfica senón a un colapso, un sacrificio implacable, xeración tras xeración, do rabaño humano. Nunca pasara nada igual.” (p. 10) “Se hoxe en día o despoboamento é só un escintileo -un dato estatístico preocupante en certo informe gobernamental cuxa importancia só entende de todo a nomenklatura-, que pasará dentro de medio século, cando este escintileo chegue a ser cegador?” (p.245).

Penso que é claro que camiñamos cara a un descenso poboacional, aínda que a moi curto prazo aumente algo a poboación polo feito de que hai algunhas sociedades con moita xente nova, pero as pautas de natalidade xa son de descenso poboacional.

Parece evidente que seguir crendo na ameaza da superpoboación é un mito acientífico hoxe en día. Aínda que o futuro previsible podémolo cambiar.

Antón Negro

[Ver artículo en castellano]