Carta pastoral dos obispos da Provincia eclesiástica de Santiago sobre a conversión pastoral e misioneira nas parroquias.
Queridos irmáns,
Foi vontade de Deus santificar e salvar aos homes, non illadamente, sen conexión algunha duns con outros, senón constituíndo un pobo, que lle confesase en verdade e lle servise santamente1. E en todas as épocas a Igrexa vai peregrinando entre as persecucións do mundo e os consolos de Deus2.
- Chamados a unha conversión pastoral
Neste o noso tempo, o Papa Francisco lémbranos con insistencia que o Señor espera que todas as comunidades procuren poñer os medios necesarios para avanzar polo camiño dunha conversión pastoral e misioneira, que non pode deixar as cousas como están3. Estas palabras pídennos a todos non esquecer que fomos chamados á evanxelización, a manternos nun estado de permanente misión. Como Bispos da Igrexa en Galicia, conscientes da vocación e misión que o Señor nos encomendou, coa confianza -a parresía- que é froito da acción do Espírito 4, vémonos apremados a dirixir esta carta pastoral conxunta a todo o pobo católico que vive a súa fe nas distintas comunidades cristiás despregadas pola vasta xeografía desta terra.
En orde a poder levar a cabo hoxe esa opción misioneira capaz de transformalo todo, para que os costumes, os estilos, os horarios, a linguaxe e toda estrutura eclesial se converta nunha canle adecuada para a evanxelización do mundo actual máis que para a autopreservación5, é necesaria unha reforma das estruturas eclesiásticas que esixe, sen dúbida, unha actitude de conversión persoal de todos os que constituímos este Pobo de Deus, de maneira especial os bispos, os presbíteros e os demais axentes de pastoral. Sen este proceso de conversión é case imposible pasar dunha pastoral ordinaria de autopreservación ou mantemento, a unha máis misioneira que hoxe, polas circunstancias nas que se atopa a fe do noso pobo, é absolutamente necesaria.
En moitas ocasións falamos xa -nos ámbitos ordinarios de formación das nosas Dioceses, en encontros interdiocesanos, como os de Poio, e no diálogo fraterno- dos diversos desafíos que afectan na actualidade á vivencia da fe, que nos piden conversión, en especial á hora de levar a cabo esta reforma de estruturas. Sen dúbida, déronse xa moitos cambios na nosa vida parroquial e diocesana, na forma de participación de todos os fieis, e nos modos e as circunstancias de exercicio do ministerio sacerdotal. E será necesario dar máis pasos, seguindo os procesos de reflexión e renovación iniciados nas nosas Dioceses. É unha tarefa na que habemos de camiñar todos unidos, presididos polos nosos pastores; porque está en xogo a forma de vida das nosas comunidades parroquiais e, por tanto, da nosa fe.
2. Dificultades no exercicio do ministerio pastoral
Queremos deternos agora, en particular, nunha serie de dificultades referidas ao exercicio do ministerio pastoral. Xorden na vida cotiá das nosas Dioceses, e nalgúns casos permanecen no anonimato de forma latente; pero noutras situacións chegan a atopar un eco mediático que xera pesar no noso ánimo e confusión no pobo católico fiel.
Aínda que poidan ser vistas como problemas puntuais, parécenos que teñen gran relevancia eclesial, porque afectan o corazón da nosa vida como comunidades cristiás. Ante as diferentes actitudes e posturas que se expoñen, sentimos que necesitamos todos unha máis adecuada concepción da Igrexa e do exercicio do ministerio sacerdotal, e reflexionar unidos como membros dunha mesma Igrexa.
Non se trata de ofrecer agora unha proposta global sobre a Igrexa ou o ministerio ordenado, nin tampouco unha síntese do camiño que fixemos nas nosas Igrexas á luz do concilio Vaticano II e do maxisterio posterior, sobre todo papal. Pero parécenos que habemos de prestar oído a estas interpelacións, porque son a ocasión concreta de percibir problemáticas e descubrir dimensións importantes do camiño da reforma e conversión pastoral nas nosas Dioceses. Por outra banda, non pasar de longo ante estes aspectos da nosa actual vivencia eclesial será conveniente tamén para acompañar mellor o camiño das nosas parroquias e comunidades, que han de poder seguir experimentando con paz e alegría a súa comuñón e a súa pertenza á Igrexa.
a. O sacerdote, home de Deus ao servizo da Igrexa
Observamos que, ás veces xérase malestar nalgunhas comunidades parroquiais ante decisións que nos esixe o ben pastoral e unha máis equilibrada distribución do clero, sobre todo nestes momentos nos que os sacerdotes son menos e algúns anciáns. Ese malestar que manifestan algúns fieis, se por unha banda é comprensible como expresión do aprecio cara ao sacerdote e á súa entrega ao servizo do Pobo de Deus, por outra denota a necesidade dunha auténtica comprensión do ministerio ordenado.
Habemos de lembrar que o sacerdote non é propiedade dunha comunidade crente determinada, senón que está nela como enviado do Señor para ser servidor fiel e solícito da Igrexa, que non ten fronteiras. A vocación ao sacerdocio significou deixar casa e amigos, a parroquia de orixe; e eles, familia, amigos, parroquia, ofreceron a un ser querido ao Señor e á Igrexa como un gran don, que un día recibe outra comunidade parroquial. Neste sentido, cada sacerdote recibe unha formación que lle permite servir á Igrexa universal e non só especializarse nun único lugar ou nunha tarefa particular. Esta formación para a Igrexa universal significa estar listo para afrontar as circunstancias máis variadas, coa constante dispoñibilidade a servir, sen condicións, a toda a Igrexa6. Un sacerdote nunca poderá ser ben entendido se non se recoñece nel un don que vén de Deus e unha expresión da comuñón da Igrexa, un don e unha comuñón que o sacerdote mesmo realiza libremente, compartindo cos irmáns a súa propia existencia, e dando testemuño así da súa fe, entrega e dispoñibilidade persoal como colaborador na misión do Señor Xesús.
b. Salvagardar unha sa laicidade
En ocasións percibimos que, nunha sociedade democrática e aconfesional, algunhas autoridades, sobre todo locais, quizais sen pretendelo, apoiaron ou alentaron certas reivindicacións do pobo en asuntos que non son da súa competencia, correndo o risco de caer nunha demagoxia lamentable. Neste sentido, quixéramos facer unha chamada á sa laicidade, que foi evocada polo Papa Bieito XVI, coa que se establece o dereito á presenza do feito relixioso no ámbito do público, sen interferencias mutuas co poder político, senón cun auténtico espírito de colaboración na construción e coidado da casa común na que todos habitamos e da que nos falou tan fermosamente o Papa Francisco na súa carta encíclica Laudato sí.
Algunhas persoas, en ocasións non do todo implicadas na marcha cotiá das nosas parroquias, ou mesmo ás veces alleas á vida da Igrexa mesma, cando xorde algún malestar ante algunhas determinacións do goberno pastoral, aplican á comunidade eclesial unha estratexia e unha forma de actuación coa que pretenden converter á parroquia nunha ONG ou nunha sucursal sindical, xerando malestar e enfrontamentos entre os mesmos fieis, sobre todo entre aqueles que senten intimamente católicos e aceptan, ás veces con dor, as decisións pastorais. En bastantes ocasións, solicitan firmas -ás veces nun número superior aos membros da comunidade parroquial á que din representar- pretendendo con este sistema, tan estendido na praxe reivindicativa do mundo civil, coaccionar ao Bispo e obrigarlle a rectificar un nomeamento pastoral que, antes de facerse público, foi sempre obxecto de estudo, reflexión e maduración, tanto do Bispo mesmo como dos seus Consellos de goberno, e sempre foi consultado cos sacerdotes interesados.
c. Pertenza e vida presbiteral
Por outra banda, con dor comprobamos que algúns sacerdotes, deixándose levar en ocasións por presións da súa contorna, manifestan unha dobre actitude na súa resposta, que xera confusión, preocupación e dor. Os sacerdotes, na Igrexa católica, exercen un ministerio en unión e enviados polo Bispo propio. Cando se encomenda ao sacerdote un servizo pastoral ponse en acción toda a estrutura sacramental da súa vocación e actualízanse os compromisos emitidos, libremente e voluntariamente, o día da súa ordenación presbiteral. A súa misión na comunidade parroquial provén deste envío, e só pode ser exercida na medida en que se garda a comuñón efectiva co Bispo, representante de Xesús Cristo Pastor na Igrexa diocesana e principio visible da súa unidade.
Na Igrexa, os que exercemos o ministerio ordenado, sabemos que a nosa vocación é o servizo e que non somos propietarios das parroquias, nin dos bens patrimoniais e histórico-artísticos das mesmas. Aínda que a gran maioría dos nosos sacerdotes son homes de Deus, xenerosos, entregados e dispoñibles, lamentablemente, nalgunhas ocasións, observamos unha débil vivencia da comuñón eclesial nalgúns presbíteros, que, ao recibir un encargo pastoral, asúmeno como un destino vitalicio. Con todo, saben ben que esa actitude, que puido ser habitual noutras situacións históricas, non ten sentido na actual vida da Igrexa. Cando nos atopamos coa madurez, a lealdade e o verdadeiro espírito de servizo nos sacerdotes, calquera cambio de destino ou traslado, aínda que supoña contratempos e dores, realízase pacificamente e a comuñón eclesial non sofre ningún quebranto, porque se fai en virtude desa obediencia apostólica7 coa que a caridade pastoral busca o ben da comunidade. Ao final, é unha posta en práctica, nas diferentes etapas da vida, daquela dispoñibilidade coa que o presbítero se puxo ao servizo do Señor, para ser enviado a coidar o seu rabaño. Pois o sacerdote non pode pensarse de modo individualista, senón como membro do Presbiterio diocesano, presidido polo seu Bispo, que ten encomendado o coidado de todo o Pobo de Deus nun lugar, nunha Diocese. Só neste envío e nesta colaboración compréndese ben o propio ministerio; mentres que esquecelo ou negalo é facilmente motivo de escándalo para os fieis ou distorsiona a súa percepción da fe e da vida eclesial.
d. Adecuada comprensión dos bens da Igrexa
Por outra banda, quixéramos manifestar que os fieis cristiáns que viven a súa fe nun lugar determinado, constituíndo unha parroquia, non son propietarios nin do templo, nin da casa reitoral, nin dos bens artísticos e patrimoniais, como tampouco o é o Bispo que só é custodio deses bens. O propietario é o Pobo de Deus, a Igrexa católica enteira, a quen estes bens se entregaron polos fieis ao longo de anos e de séculos. Por iso, só se pode tomar unha determinación sobre eles, aínda por parte do Bispo, cabeza visible e representante da Igrexa diocesana, seguindo o indicado polo Dereito canónico, que rexe en toda a Igrexa; isto significa, por exemplo, que se debe contar cos consellos ou o acordo dos organismos preceptuados pola Igrexa para dispoñer deses bens. Os fieis que viven hoxe nunha parroquia tan só son usufructuarios dos mesmos, sendo o presbítero nomeado polo Bispo o administrador nato deses bens, que debe coidar porque están ao servizo da vida e da tarefa evanxelizadora da Igrexa; pero el non é tampouco o seu propietario e haberá de aterse igualmente ao disposto no Dereito canónico xeral e no particular da propia Igrexa diocesana.
Sabemos que todo aquilo do que hoxe dispoñemos débese á fe e á caridade de moitos fieis cristiáns, ricos e pobres, de todas as épocas. E énchenos de emoción constatar o esmero e o coidado co que a gran maioría dos nosos fieis durante xeracións, e tamén hoxe, axudou ao sacerdote e protexeu persoalmente tantas das nosas parroquias dispersas pola ampla xeografía da nosa Galicia. Seguramente nin os templos mesmos se conservaron sen este coidado constante das comunidades cristiás e os seus sacerdotes.
Fronte a esta actitude, grazas a Deus tan estendida, atopámonos con algunhas persoas que en determinados lugares afirman que ese patrimonio pertence ao pobo. É incuestionable, en primeiro lugar, que o pobo carece de personalidade xurídica e polo tanto de capacidade para adquirir, posuír e administrar patrimonio algún. A mesma parroquia, comprendida como un territorio dentro do concello, cuns límites e poboación, carece igualmente de personalidade xurídica. A parroquia, entendida como unha comunidade de fieis constituída de modo estable, erixida pola autoridade eclesiástica e circunscrita -con carácter xeral- a uns límites territoriais, si goza da devandita personalidade xurídica, é capaz de detentar dereitos e asumir obrigacións.
A administración dos bens eclesiásticos, que se rexen polas normas propias da Igrexa sobre esa materia e as da comunidade política na que se asenta, non pode depender de ningún xeito do consenso ou autorización do pobo. En boa lóxica, nin sequera os bens públicos son administrados polo pobo, senón de acordo coas previsións do ordenamento xurídico que lle son aplicables.
Só actitudes demagóxicas e valeiras de calquera rigor histórico, xurídico e socio-político poden soster -sen cimento algún- modos asemblearios de xestión ou formas -máis ou menos disimuladas- de carácter expropiatorio.
III. A Igrexa, misterio de comuñón
Non podemos esquecer que ser Igrexa é ser Pobo de Deus, de acordo co gran proxecto de amor do Pai. Isto implica ser o fermento de Deus no medio da humanidade8. É un pobo no que se encarna o misterio do Deus feito Home, e que se visibiliza nos rostros dos distintos membros das comunidades cristiás estendidas por todo o mundo. Nelas, a Igrexa expresa a súa xenuína catolicidade e mostra a beleza deste rostro pluriforme9.
Isto fíxose realidade viva nas nosas terras galegas desde hai moitos séculos e aínda se fai presente a través desas ricas e variadas expresións de fe nas que se manifesta a alma crente do noso pobo. Nestes tempos de cambio, tamén pastoral, desexamos que todas as nosas comunidades parroquiais poidan seguir vivindo na unidade e na comuñón da Igrexa, constituíndo como unha multiforme harmonía, nunha dinámica de fe e de caridade verdadeiras, abertas ao necesitado, sabendo compartir alegrías e penas, e os propios bens.
Non rompamos esta realidade de comuñón con expresións individualistas e interesadas que dificultan aos fieis vivir pacificamente o misterio fecundo da Igrexa e desfiguran o seu rostro ante o mundo. Pidamos ao Señor que todas as quebras da unidade, as praxes cargadas de personalismo e de signos evidentes de autoreferencialidade, poidan chegar a ser sempre unha ocasión de conversión, unha chamada para espertar de novo o afecto pola fe e a comuñón dos irmáns. Só vivindo unidos, con fidelidade e alegría, a propia misión no mundo, tanto as comunidades cristiás como Bispos, sacerdotes persoas consagradas e fieis laicos, será posible unha verdadeira fecundidade apostólica e certamente tamén un florecemento vocacional.
IV. Agradecer os dons de Deus
Queremos manifestar o noso agradecemento a todos os fieis cristiáns cos que camiñamos unidos nas nosas Dioceses e, se cabe, de maneira especial a todos os sacerdotes, colaboradores da Orde Episcopal na Igrexa en Galicia, pola súa xenerosidade, dispoñibilidade e dedicación pastoral. Damos grazas a Deus por eles. Nos nosos anos de vida cristiá e de ministerio sacerdotal todos imos experimentando que o Señor enriquece a nosa pobreza e fortalece a nosa fraxilidade, lembrando que é El quen nos elixiu e nos axudou a percibir a gran desproporción entre o don que recibimos e a nosa condición humana. Pedimos seguir ofrecendo ao Señor a nosa fidelidade para cantar as súas misericordias por sempre.
Que por intercesión da Santísima Virxe María, de Santiago Apóstolo, San Martiño, San Froilán, San Rosendo e San Telmo, poida seguir brillando nas nosas parroquias e a nosa terra a verdadeira fe en Xesús Cristo, predicada polos Apóstolos, custodiada e transmitida desde entón polos seus sucesores e colaboradores nas nosas Dioceses, vivida polos nosos antepasados durante moitos séculos, e que deu moitos dos seus mellores testemuños de entrega e xenerosidade que contribuíron a esa experiencia de humanidade e de convivencia que conformou a alma da nosa Galicia.
25 de xullo de 2017
Solemnidade do Apóstolo Santiago
+ Julián, Arcebispo de Santiago.
+ Luis, Bispo de Tui-Vigo.
+ Alfonso, Bispo de Lugo.
+ José Leonardo, Bispo de Ourense.
+Luis Ángel cmf, Bispo de Mondoñedo-Ferrol.
+ Jesús, Bispo Auxiliar de Santiago.
NOTAS
1 VATICANO II, Constitución Dogmática Lumen Gentium, nº 9. (LG)
2 SANTO AGOSTIÑO, De Civitate Dei, XVIII, 52,2: PL 41, 614.
3 FRANCISCO, Exhortación pastoral Evangelii gaudium, nº 25. (EG)
4 XOÁN PAULO II, Exhortación apostólica Pastores gregis, nº 66.
5 EG, nº 27.
6 CONGREGACIÓN PARA O CLERO, Directorio para Ministerio e a Vida dos Presbíteros (11 de febrero de 2013), nº 15.
7 XOÁN PAULO II, Exhortación apostólica Pastores dabo vobis, nº 28.
8 EG, nº 114.
9 EG, nº 116.