Opinión

Cartas o artículos de opinión sobre temas de actualidad o de temática formativa

Consideracións sobre o papel do compositor e do artista en xeral

Trátase só de apuntamentos, de pensamentos soltos, xurdidos da reflexión sobre o servizo que presto como organista litúrxico e docente de Historia da música sacra na Facultade teolóxica de Lugano, de opinións persoais reforzadas pola lectura dos meus autores máis queridos, desde Aristóteles até San Tomé de Aquino, desde Gadamer até Ratzinger, por nomear só a catro deles.

Ao artista Deus chámao polo seu nome, ten un papel natural no servizo divino. Pero pasa a vivir unha posición precaria, innatural e problemática cando esta relación orixinal interrómpese: de feito, como estudoso da música, resúltame doado notar como a ruptura desta relación esencial sexa un evento moi recente.

Podo afirmar que vivir plenamente o papel de músico entregado ao servizo litúrxico, como organista e como compositor, é unha experiencia que libera ao artista e ao mesmo tempo permítelle realizar plenamente a súa vocación. Velaí algunhas consecuencias diso:

a. A conciencia da importancia do propio traballo obriga ao artista a pór toda a súa enerxía no servizo, igualando e transcendendo a dedicación absoluta que o mito romántico (difícil de morrer) atribúe ao artista, coa diferenza de coñecer este perfectamente as razóns de tal abnegación. Refírome a unha formación completa, un estudo constante, un porse ao día continuamente sobre as linguaxes e as tendencias artísticas do presente, un esforzo de axeitar cotidianamente o servizo ás esixencias pastorais.

b. O servizo sacro libera ao artista da obriga da novidade e da obra mestra, obrigación que é a primeira consecuencia da ruptura da relaciòn orixinal, e que produciu xeracións de artistas neuróticos e atormentados. A obrigación de cumprir co servizo divino libera ao artista da parálise da páxina en branco. O artista, consciente de empregar toda a súa ciencia na obra sacra, pon ante Deus con humildade aquilo que pode dar no presente do servizo, sen ter que pensar no futuro da propia obra.

c. O servizo sacro devolve o artista ao diálogo natural co pasado, co presente e co futuro. Os alumnos das capelas musicais aprendían a arte dos seus mestres e á súa vez chegaban a ser mestres. Co tempo o estilo cambiaba, pero sen a urxencia e a preocupación de facer algo novo. A relación co tempo afástase así, xa sexa do antihistoricismo da Ilustración, o cal cancelaba o pasado para refundar en continuación, xa sexa do historicismo do Oitocentos, que ás veces resultaba paralizador (pola excesiva consciencia da grandeza do pasado), como nota Nietzsche na segunda Consideración Inactual.

Outra historia é a posibilidade efectiva para un músico de poder traballar hoxe en día deste xeito nunha igrexa, mais aquí o discurso esténdese sobre quen se ocupan das igrexas e das liturxias que teñen lugar nestas…

Giulio Mercati

Giulio Mercati dará un concerto de órgano na Catedral de Lugo o 25 de setembro ás 20:45h. [Máis información]

Educar para a competitividade?

Nos medios de comunicación aparece frecuentemente que o sistema educativo debe dar como resultado profesionais titulados altamente competitivos para o mercado. Esa insistencia na competitividade leva consigo que se vexa aos demais como adversarios, como inimigos do propio éxito e da propia autorrealización. Son competidores aos que debo vencer, derrotar.

Cando se entende que a opción normal para afrontar a vida é a loita pola existencia como a base primordial do progreso social humano, entón, hai que prepararse para vencer aos rivais -individuos, non persoas- con medios eficaces para conseguir o triunfo na vida fronte a eles.

Dende esta perspectiva é lóxico que se entenda a moral como o camiño axeitado para chegar ao triunfo individual, non como o camiño axeitado de realizar o ben común. Nesta liña de pensamento está a crenza moi xeneralizada de que “o fin xustifica os medios”, que vai contra calquera moral verdadeira que esixa que tanto o fin coma os medios teñan que ser xustos.

Pero hai outra opción educativa que é educar para a colaboración e a solidariedade.

Lembro que un alumno meu, cando expuxo na clase o contido do libro do profesor de Harvard, Martin Nowak, Super Cooperadores, falaba da oposición entre cooperación e evolución. Tiven que recordarlle que a tese dese libro non era esa senón a de que a evolución dáse precisamente pola cooperación. Entre os seguidores desta tese quero destacar a Kropotkin e o seu libro O apoio mutuo. As actuais escavacións de Atapuerca tamén mostran que os humanos primitivos alí residentes eran solidarios coidando dos inválidos e inútiles por amor, o que é un factor determinante na evolución.

Gerald Hüther no seu libro La evolución del amor retrata a historia evolutiva e cultural do ser humano pola cooperación e a unidade desde a creación. Este profesor de Neurobioloxía na Universidade de Gotinga (Alemaña), asesor en temas científicos de Angela Merkel, explica que a selección natural non se rexe só pola competencia, senón tamén polo amor que nos mantén unidos á natureza e aos demais. Os biólogos citan seres vivos nos que a nai chega a deixarse comer pola súa descendencia para garantir a supervivencia deles.

No campo da Botánica quero citar a Peter Wohlleben (La vida secreta de los árboles, editorial Obelisco) entrevistado por Inma Sanchis en La Vanguardia (18-XI-17) baixo este título: “As árbores adultas alimentan e coidan das pequenas”. Das súas respostas na entrevista destaco:

“Cada árbore é importante para a comunidade e o bosque actúa en consecuencia: aos exemplares enfermos o resto proporciónalles os nutrientes necesarios para que sanden… A que ten moito cede e a que ten pouco recibe axuda”.

E engade: “Moitos botánicos sosteñen que nas puntas das raíces teñen estruturas similares ao cerebro. De feito sabemos que as árbores teñen memoria, son capaces de rexistrar e distinguir as temperaturas en ascenso da primavera das que están en descenso durante o outono”.

E falan ao seu xeito: “Mediante sustancias odoríferas comunícanse. Cando se aproxima un perigo, as acacias avisan ás súas conxéneres emitindo etileno, un gas de aviso… Tamén envían avisos mediante sinais eléctricas a través das raíces e das redes de fungos, que son como o noso sistema nervioso”.

Todo isto, en consecuencia, debería levarnos a desenvolver a tarefa educativa nos centros escolares en clave de colaboración interpersoal.

Un cristián ademais debe ter en conta que o único mandamento que Cristo nos deu foi que “nos amemos uns aos outros como El nos amou” (Xn 13, 34), mandamento que ten o seu fundamento en que “Deus é amor” (1 Xn 4, 8).

A dinámica educativa de colaboración pola existencia esixe desenvolver ao máximo as capacidades propias para o ben común de todos. Canto máis un estude e mellor se prepare, máis eficientemente vai poder axudar aos seres queridos e a toda a humanidade! Somos unha única humanidade, descendentes dunha única Eva, segundo nos mostra o ADN mitocondrial e, por tanto, debemos responsabilizarnos uns dos outros.

Cando constatamos que no noso sistema educativo se insiste en entender a evolución só como loita pola existencia e, mesmo, alumnos de Políticas non oíron falar de Kropotkin, tanto insistir no materialismo e na competitividade… fai entendible que as consecuencias sexan que os estudantes non se presten os apuntamentos e que os opresores teñan máis facilidade para impor a lei do máis forte, apoiados polo saber universitario.

Non axudaría isto tamén a explicar que haxa tantos partidarios de excluír a presenza dunha materia seria no currículo escolar que estude o Deus solidario dos pobres e excluídos?

Antón Negro

Delegado Episcopal de Cáritas

A Misa tamén é para os vivos

A ver como o digo. Cando nas parroquias avísase de que a Misa de tal día é por tal persoa, xa sabes que ese día vai estar a igrexa chea. Non falla, é así. De igual xeito, na Misa diaria en moitas igrexas da cidade ou das vilas a afluencia de fieis está marcada polas intencións de misas que estean anunciadas.

Non vou ser eu o que diga que non serven de nada as misas polos defuntos. Non o digo porque ben sei que é o mellor que podemos facer por eles: rezar e ofrecer a santa Misa. Lémbranolo un texto do Segundo Libro dos Macabeos que se le con moita frecuencia nas misas de exequias: «É unha idea piadosa e santa rezar polos defuntos para que sexan liberados do pecado». E en moitas ocasións o mesmo Xesucristo convídanos a pedir con insistencia ao seu Pai aqueles que necesitamos.

Tamén me vexo na obrigación de lembrar que en todas, repito, en todas as misas de calquera día do ano e por calquera motivo, pídese sempre por todos os defuntos. Polo xeral, a parte final das distintas pregarias eucarísticas sempre está reservada para pedir polos defuntos: por algún en concreto e sempre por todos.

Lembro estas cousas porque teño a impresión de que moita xente pensa que as misas só son actos para lembrar aos defuntos ou para pedir por eles.

Dito isto, hai que lembrar que as misas son tamén, e sobre todo, para os vivos. Somos nós, os que aínda peregrinamos por este mundo, os que máis estamos necesitados da graza de Deus.

Se boto a mirada cara atrás e, simplemente, fago un pequeno recordo de persoas falecidas que coñecín, sexan da miña familia ou non, decátome perfectamente de que son eu o que necesito moito máis da graza de Deus que todos estes defuntos que coñecín. Xa saben aquilo de que «Quen de entre vós non teña pecado, que lle tire a primeira pedra» (Xn 8, 7b). Supoño que moitos de vós estaredes a pensar en que os vosos pais ou avós eran moito mellores que vós.

Se observo a miña vida e fago un simple exame de conciencia vexo claramente que os supero a todos en debilidade e pecado. Por tanto, son eu o que de verdade necesita ir a Misa para que Xesucristo repare o meu corazón ferido polo pecado. Tamén o di o mesmo Cristo con outras palabras: «Non teñen necesidade de médico os sans, senón os enfermos» (Mt 9, 12).

Se lemos calquera formulario para a celebración da Eucaristía que trae o Misal veremos que, como dixemos máis arriba, sempre hai unha parte na que se pide polos defuntos (se a Misa é de exequias todas as oracións son os polos defuntos), pero todos os demais momentos da celebración están pensados para os vivos: para pedir perdón; para escoitar a Deus que nos fala pola súa Palabra; para pedir polas necesidades do mundo; para dar grazas por todo o que nos concede Deus; para alimentar e fortalecer a nosa vida espiritual; para pedir polos demais, para invocar a protección de Deus; para pedir a intercesión dos santos e que imitemos o exemplo da súa vida…

Por iso, aínda que lembremos na Misa con todo o afecto aos nosos defuntos, non podemos ser tan inxenuos como para pensar que nós non necesitamos de nada a Deus. E moito menos, podemos caer no colmo de ir a un funeral e non lembrarnos para nada do defunto, reducindo todo a un mero acto social ao que nos consideramos obrigados a ir para que nos vexan.

Miguel Ángel Álvarez Pérez

Párroco da Fonsagrada

Original en castellano

Imaxe: Exe Lobaiza

«Teño que ir a un funeral»

Do tema funerario sabemos moito os curas, pero non só os curas. En Galicia consérvase o bo costume de «estar» á beira de quen perdeu un ser querido. Por iso os funerais celébranse case sempre coa asistencia masiva de veciños e amigos. Tamén se dá a coñecer a noticia do falecemento de alguén por todos os medios: necrolóxicas murais nos lugares habituais da localidade, as que se publican en prensa ou radio e, ultimamente, tamén nas redes sociais e por correo electrónico.

Os curas temos que estar sempre dispoñibles para cando xorde un funeral e facelo o día e á hora que a familia considera mellor. Non importa que haxa outra cousa na axenda. Todo queda en función da vontade da familia. Por suposto que ninguén quere unha Misa de funeral antes das doce da mañá nin despois das cinco ou sete da tarde, dependendo de se estamos no verán ou inverno. O mesmo sucede cos aniversarios. E o rosario ou Misa de velorio tampouco ninguén os quere antes das oito da tarde para que poidan vir os que traballan até esa hora.

Podería contar aquí unha ducia de anécdotas relacionadas coa data e hora de funerais de enterro e aniversarios polas que non saberiamos se rir ou chorar, a pesar do delicado do asunto.

Con esta descrición das cousas que acabo de facer pode concluírse doadamente que o defunto é o que menos nos importa nun funeral. E isto xa sería o colmo dos colmos. Pero nesas estamos. Xa sei que o defunto pertence a unha familia e que nestes casos todo vai unido. Pero tamén é certo que todo o que se fai é en función da familia e dos amigos da familia: «para que poidan vir».

Entón, que pasa co defunto?, que beneficios teñen para el os pésames en forma de abrazo, firma ou tarxeta (agora tamén por correo electrónico) que se lle dan á familia? Por certo, o momento da paz e da comuñón da Misa non é para dar o pésame á familia, que tamén hai moito disto: persoas que non van nunca a Misa e ese día van e, ademais, comulgan, asegurándose así de que os viron os da familia.

Insisto, teñamos coidado de non esquecer o defunto cando imos a un funeral. Unha cousa é o acompañamento á familia, que o temos claro, e outra cousa é o que podemos e debemos facer por unha persoa cando rematan os seus días neste mundo.

Se somos cristiáns e imos á celebración dun funeral cristián, a primeira cousa que temos que facer é pedirlle a Deus que sexa misericordioso co defunto por quen estamos alí e que lle conceda a vida eterna. E a segunda é a de facer memoria do defunto ante Xesucristo. Isto faise participando como se debe na Eucaristía, estando con actitude de oración e cun silencio respectuoso tanto no interior da igrexa como na procesión cara ao cemiterio e no momento da inhumación.

O do silencio respectuoso serve tamén para os non cristiáns e para os funerais civís. É que, ademais, sabemos como facelo. O mesmo silencio e respecto que hai cando se trata da morte dun mozo tamén debe habelo cando é unha persoa maior.

Cando vaiamos a un funeral non vaiamos só por quedar ben coa familia, vaiamos tamén polo defunto que necesita das nosas oracións. Se o facemos así, todo será moi distinto.

Miguel Ángel Álvarez Pérez

Párroco da Fonsagrada

[Original en castellano]

Turismo relixioso e proposta cristiá

Conta John Waters na revista Huellas (2013) que estaba un domingo en Misa, en Florencia, na abadía de “San Miniato al Monte” e no momento da Consagración, recibiu un golpe nas costas. E relata: “Dei a volta e vin a unha señora que recollía do chan unha cámara de fotos. Nada insólito. Xa nos afixemos aos turistas nas igrexas, cos seus pantalóns curtos, as súas camisetas e os seus inseparables aparellos para facer fotos. Cando era neno, todo isto era impensable. Hoxe é unha experiencia normal”.

Resulta curioso como nos afacemos a certos feitos. Ás veces isto irrítanos pero en xeral carecemos de motivacións suficientes para resistir a estes costumes. Con todo, o turismo relixioso é un feito que está aí. Ao turista, como a calquera ser humano, acollémolo ou rexeitámolo e se queremos acollelo, os nosos monumentos non se poden seguir ofrecendo ao mundo dunha forma desagradable, sen un persoal que reciba ao outro con civismo e profesionalidade, convidando á xente ao silencio, evitando o seu deambular taciturno e desorientado polas igrexas e catedrais, disparando fotos en calquera lugar e hora, sen pedir ao visitante ningún tipo de respecto ou actitude.

O problema é que hoxe chegamos ao cumio do despropósito tolerando actitudes cara ao relixioso que acaban identificándose coa mentalidade dominante. E é que estas maneiras de pensar tratan á fe como un residuo do pasado e dunha antiga inocencia que pertence a unha forma de estar nunha existencia digna de mágoa. Que significa, en consecuencia, o feito de que se permita aos turistas deambular por lugares e monumentos creados pola experiencia cristiá sen implicar máis que un chisco de curiosidade e un mínimo de óbolo?

Permitir isto, dun xeito desorganizado, significaría contribuír a considerar a experiencia relixiosa, e o gran valor da fe no Misterio de Cristo e nos seus sacramentos, como unha peza de museo que se pode examinar, estudar, admirar e conservar como parte da gratificación cultural dunhas vacacións ou dun mal chamado “fin de semana”. É verdade que o feito relixioso supón admiración, pero tamén devoción, fe que se vive, ora e celebra e para iso necesítanse uns xestos mínimos que expresen estas realidades. Pódese camiñar pola Catedral de Lugo co Santísimo permanentemente exposto sen axoenllarse, ou polo menos, facer unha xenuflexión profunda?

Noutras relixións non permiten entrar aos seus templos sen descalzarse ou cubrirse, por exemplo. En calquera caso, acoller ao peregrino e ao turista é non soamente unha obra de misericordia senón tamén un acto de profunda caridade cos irmáns descoñecidos. Son moitas as razóns polas que hoxe é necesario coidar o turismo relixioso. Moitas persoas viviron e viven experiencias profundas de conversión, con confesión incluída, nos nosos templos e catedrais despois dun tempo de silencio e oración ante o Señor. Se veñen á nosa Catedral por algo será. En moitos casos teñen motivacións fondas de fe.

Por outra banda, a Igrexa católica inclúe nas súas Conferencias Episcopais, comisións e departamentos para a Pastoral do Turismo e Migracións. O turismo relixioso é obxecto de atención e reflexión na Igrexa Universal. O Pontificio Consello para a Pastoral dos Emigrantes e Itinerantes publicou a este respecto numerosos documentos. Lugo coa súa muralla romana e a súa Catedral, coas belas paisaxes da Ribeira Sacra a moi poucos quilómetros, entre outros marabillosos lugares, é unha gran cidade, obxecto de atención por parte de peregrinos, turistas e visitantes de todo tipo que buscan nela a espiritualidade, a paz, a natureza e o descanso.

Mario Vázquez Carballo

Deán da Catedral de Lugo

A %d blogueros les gusta esto: